चितवनमा पत्रपत्रिकाको इतिहास : लेटर प्रेसदेखि डिजिटलसम्म

–बबिलाल तामाङ
चितवनमा पत्रपत्रिका (साहित्यिक)को इतिहास २०२२ सालबाट भएको पाइन्छ । यस मानेमा आधा शताब्दी गएको इतिहास छ पत्रपत्रिका (साहित्यिक)को । चितवन माध्यमिक विद्यालयद्वारा २०२२ सालमा ‘चितवनको चिनो’ नामक साहित्यिक पत्रिका प्रकाशनमा आएको पाइन्छ । त्यसबेला चितवनमा पत्रपत्रिका अहिलेको जस्तो सहज किसिमले प्रकाशन गर्न सकिदैँनथ्यो । सिसाका अक्षरहरु जोडेर काम गरिन्थ्यो । लेटर प्रेसबाट छपाई हुने गर्दथ्यो । पत्रिका प्रकाशनको लागि समय निकै नै खर्चनु पथ्र्यो । सामान्य किसिमको (४०/५० पेज) साहित्यिक पत्रिका प्रकाशन गर्नु परेमा झण्डै महिनौँ दिन खर्चनु पर्ने अवस्था थियो । निकै चुनौतीपूर्ण, कठिन परिस्थितिको सामना गर्दै काम गर्नु पर्ने हुन्थ्यो ।
समयको माग र विकासक्रमसँगै २०५२ सालतिर चितवनमा कम्प्युटर फाट्टफुट्ट रुपमा भित्रदैँ गयो । कम्प्युटरबाट कार्य गर्न छिटो, सजिलो र स्तरीय हुने भएकोले यसतर्फ सबैको ध्यानाकर्षण हुँदै गयो । कम्प्युटरको आगमनसँगै (सिसाका अक्षरहरु जोड्ने कार्य साथै लेटरप्रेस) एकयुगको अन्त्य भएको छ । बिस्तारै–बिस्तारै मानिसहरुले छिटो, छरितो र स्तरीय कार्य खोज्नेक्रम बढ्न थालेपछि बाध्यात्मक अवस्था भयो कम्प्युटरको । लेटर प्रेसबाट सामान्य साहित्यिक पत्रिका (४०/५० पेज) प्रकाशन गर्न झण्डै एक महिना लाग्ने तर कम्प्युटराइज्ड हुन थालेपछि एक हप्तामै तयार हुने भएको छ ।

चितवनमा पचासको दशकबाट साहित्यिक पत्रपत्रिकाहरु प्रकाशन भएको मानिन्छ । त्यसअघि पनि फुटकररुपमा केही साहित्यिक पत्रपत्रिका प्रकाशनका आएका थिए । २०५३/०५४ सालबाट साहित्यिक पत्रिकाहरु कम्प्युटराइज्ड हुन थालेको हो । त्यसअघि पत्रिका सबै लेटर प्रेसबाटै छापिन्थे । चितवनबाट प्रकाशित हुने रमेश प्रभातको ‘अभिव्यञ्जना’, ‘सुशेली हवाइ मासिक’, र ‘सौदामिनी त्रैमासिक’, अजित प्रवासीको ‘नवपल्लव’, पुष्प अधिकारी अञ्जलिको ‘हाम्रो मझेरी’, सुरुवाती चरणका प्रतिनिधि साहित्यिक पत्रिका हुन् । त्यसपछि थुप्रै साहित्यिक पत्रपत्रिकाहरु प्रकाशनमा आएका छन् ।
तीमध्ये लेखराम सापकोटाको ‘सहयात्री’ र ‘अनामिका’, सुजन अधिकारीको ‘आदर्श’ र ‘इन्दु’, सुजन अनिमेष अधिकारीको ‘सिरेटो’, प्रकाशसागर दाहालको ‘नवसर्जक’ सहित ‘हाम्रो नयन’, ‘निकुञ्ज’, ‘मधुलिका’, ‘गन्तव्य’, ‘सरोजनी’, ‘आदानप्रदान’, ‘इन्द्रेणी’, ‘हिमायती’, ‘चरैवति’लगायतका साहित्यिक पत्रिकाहरु त्यसबेलाका चलेका पत्रिका हुन् । यी साहित्यिक पत्रिका सबै कम्प्युटराइज्डबाटै प्रकाशनमा आएका हुन् । यी त भए साहित्यिक पत्रपत्रिका बारेमा केही जानकारी । अब म चितवनबाट प्रकाशन हुने दैनिक र साप्ताहिक पत्रपत्रिका बारेमा जानकारी गराउन चाहन्छु ।
२०५४ सालबाट चितवनमा साप्ताहिक पत्रिकाहरु प्रकाशनमा आएका छन् । यसअघि साप्ताहिक पत्रिका राजधानी र अन्य अरु जिल्लाहरुमा निस्कने गरेको पाइन्छ । तर, चितवनमा २०५४ सालबाट मात्र प्रकाशनमा आएको इतिहास छ । त्यसबेला साप्ताहिकको रुपमा ‘चितवन पोष्ट’, ‘पारदर्शी’ र ‘चितवन साप्ताहिक’ प्रकाशनमा आएको हो । पत्रिका प्रकाशन त्यो बेला फलामको चिउरा चपाएजस्तै थियो । अर्थात् विज्ञापन अभाव, बजार सानो, मानिसमा पत्रिका पढ्ने बानीको विकास नहुनुलगायत कारणहरुले निकै नै चुनौतीपूर्ण थियो । अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा कुरा गर्ने हो भने धेरै नै विकास भइसकेको छ । समयको मागसँगै ती साप्ताहिक पत्रिकाहरु अहिले दैनिकको रुपमा निस्कँदै आइरहेको छ । हाल चितवनमा पाँच वटा दैनिक पत्रिकाहरु प्रकाशन हुने गरेको छ । अहिले दैनिकको रुपमा प्रकाशन भइरहेको चितवन पोष्ट, पारदर्शी, कायाकैरन, ड्रिम्स दैनिक र लोकतन्त्र सन्देश छन् ।
समयक्रमसँगै पत्रिकाको स्तरोन्नति पनि भएको छ । श्यामश्वेतदेखि लिएर अहिले आएर पत्रिका रंगीन भइसकेको अवस्था छ । डेढ दशकपछि एकाध पत्रिका कलर हुन सफल भएका छन् । चितवनबाट प्रकाशन हुने दैनिक पत्रिका ‘चितवन पोष्ट’, ‘कायाकैरन’ कलर भएका छन् भने साप्ताहिकमा ‘उज्यालो चितवन’, ‘स्वर्ण खबर’ रंगीन भएका छन् । ऊ बेलाजस्तो पत्रिका प्रकाशनको लागि फलामको चिउरा चपाएजस्तो अहिले त्यो अवस्था छैन । अहिले बजार विस्तार, विज्ञापनको सहजता, आमजनताले प्रचारप्रसारको लागि मिडियाको भूमिकाको महत्वबारे बुझेकाले प्रकाशनका लागि धेरै सहजता मिलेको छ ।
पछिल्लो समय आएर पत्रपत्रिकाको माध्यममा परिवर्तन भएको पाइन्छ । मानिसको आवश्यकता, प्रविधि विकाससँगै पत्रपत्रिकाको मोडालिटी परिवर्तन हुँदै गएको महसुस हुँदैछ । इन्टरनेटको विकासले छापा पत्रिकालाई यसले मोड्दै लगेको छ । इन्टरनेटले मानिसलाई विश्वको कुनै पनि कुनामा भएको घटनालाई भर्खरका भर्खरै थाहा पाउने बनाइदिएको छ । यसले धेरै सहजता भएको छ । त्यसै अनुरुप हाल विश्वमै अनलाइनको विकास तिब्र गतिमा भइरहेको छ । संचार मिडिया हाउसहरुले पनि बढ्दो विकासक्रम अनुरुप आफ्नो व्यवसायलाई डिजिटल प्रविधितर्फ परिवर्तन गर्दै लगेको पाइन्छ ।
हाल आएर प्रत्येक मिडिया हाउसले आफ्नै अनलाइन संचालन गरेको पाइन्छ । यो तिब्रगति विकासको प्रतिफल तथा इन्टरनेटको प्रभाव हो । अहिले हामी संसारमा जुनसुकै घटना भए पनि तुरुन्तै थाहा पाउने भएका छौं । इन्टरनेटको विकासक्रमले मानिसमा सुविधा थप भएको छ । मिडिया हाउस पत्रपत्रिका डिजिटलीकरण तर्फ आकर्षित हुँदै गएको छ । यसले भावी दिनमा छापा माध्यमका धेरै पत्रपत्रिका बिस्तारै लोप हुने अवस्थामा रहेका छन् । छापा माध्यमबाट प्रकासन हुने पत्रपत्रिका बिस्तारै डिजिटलीकरण तर्फ आकर्षिक हुँदै गर्दा भविष्यमा गएर पक्कै पनि विस्थापित हुने निश्चित प्रायः छ ।
चितवनबाट मात्रै हल्कारो समाचार, इच्छाकामना न्यूज, न्यूजप्रवाह डटकम, कालिका दैनिक, नारायणी अनलाइन, चितवन समाचार, भरतपुर पोष्ट, इचितवन पोष्ट लगायत झण्डै दुई दर्जनको हाराहारीमा अनलाइन पेपर संचालनमा रहेका छन् । समयको विकासक्रमसँगै नेपालमा हाल आएर डिजिटल प्रविधि अनलाइनमा नै सबै मिडिया हाउसहरुको आकर्षण बढ्दै गएको छ । मिडिया हाउसहरुको अब विकल्प भनेकै डिजिटल माध्यम हो ।

- ADVERTISEMENT -