भरतपुरका तामाङ समुदाय पहिचानका लागि गुम्बा निर्माणमा जुट्दै

–बबिलाल तामाङ
चितवन / ‘गुम्बा’ भन्नेबित्तिकै तामाङ समुदायको चिनारी झल्किन्छ । ‘गुम्बा’ तामाङ समुदायको अस्तित्व र पहिचान झल्किने धरोहर पनि हो । तामाङ समुदाय जहाँ आफ्नो रीतिरिवाज तथा परम्पराअनुसार जन्मदेखि मृत्युसम्म सबै किसिमका काजकर्महरु गर्ने थलो हो । त्यतिमात्र नभएर उनीहरु सबैभन्दा ठूलो चाड ल्होसार, हरेक पूजापाठ, घेवालगायत सबै किसिमका कार्य नै गुम्बामा गर्दछन् ।
तामाङ समुदायले परापूर्वकालदेखि नै राज्यबाट अवहेलना तथा थिचोमिचो खेप्दै आएको पनि सर्वविदितै छ । देश राणाकालीन, पञ्चायतकालीन, शाहकालीन अवस्थाबाट गुज्रदैँ गर्दा तामाङ समुदाय धेरै पीडित भएको इतिहास पाइन्छ । जब देशमा लोकतन्त्र, गणतन्त्र आएपछि मात्र तामाङ समुदायहरुले आफ्नो हकअधिकारको बारेमा बोल्न पाउने भएका हुन् ।
देशका विभिन्न कालखण्डहरुमा तामाङ समुदायहरु गुम्बा निर्माणबाट वञ्चित भएको इतिहास छ । तामाङ समुदायहरु देश अहिले धर्मनिरपेक्ष भएपछि आफूभन्दा पनि आउने पिंढीलाई आफ्नो धर्म, संस्कार, जाति, पहिचानका लागि गुम्बा निर्माणमा अघि बढेको पाइएको छ ।

भरतपुर–१२, नौरंगे, दीपेन्द्रटोलमा हि से क्षोलिङ गुम्बा निर्माणाधीन अवस्था छ । सोही टोलका ९२ तामाङ घरधुरीद्वारा निर्मित हि से क्षोलिङ गुम्बाले अझै पूर्णता पाएको छैन । खर्च अभावमा अहिले गुम्बा निर्माण कार्य स्थगन जस्तै छ ।
गुम्बाका संरक्षक लालबहादुर तामाङका अनुसार प्रारम्भमा ९२ घरधुरीले प्रतिघरधुरी २०० रुपैयाँको दरले रकम संकलन गरेको हो । गुम्बा निर्माणकै लागि हरेक चाडपर्व, ल्होसार, औंशीलगायत विविध किसिमका सहयोग संलकन गर्दै आइरहेको संरक्षक तामाङले बताए ।
गुम्बा निर्माणमा हालसम्म १३ लाख रुपैयाँ खर्च भइसकेको र अझै पनि थुपै्र रकम लाग्ने उनी बताउँछन् । साढे ६ कठ्ठा क्षेत्रफलमा निर्माणाधिन सो स्थानमा हाल गुम्बा र टहरोमात्र छ । भरतपुर वडा नं १२ का अध्यक्ष नरेन्द्र कन्दङ्वाले सो गुम्बाका लागि १२ लाख रुपैयाँ सहयोग गरेको उनी बताउँछन् । त्यस्तै उक्त गुम्बाका लागि प्रत्येक घरधुरीबाट क्षमताअनुसार ७ देखि ८ हजार रुपैयाँ संकलन पनि गरिएको छ ।

गुम्बाका लागि सोही स्थानका तामाङ आमा समूहका वृद्धाहरुले वृद्धभत्ताबाट ढ्याङ्ग्रो, घ्यालिङ, शंख, बुज ज्याल, डमरु, घण्टा बत्ती खरिद गरी सहयोग गरेको उनी बताउँछन् ।
ङहेमा डोल्मो तामाङको अगुवामै सो गुम्बाका लागि सहयोग हुँदै आएको र महिला आमा समूह नै सक्रिय रहेको उनको बुझाइ छ । ‘हाम्रो उद्देश्य बुद्ध धर्मको प्रचारप्रसार, धर्मसंस्कृति र रीतिरिवाजको जर्गेना गर्ने हो’, उनले भने, ‘महानगरकै पहिचान भएकाले स्थानीय सरकार, संघसंस्थाहरुलाई पनि सहयोगको लागि अपिल गर्दछु ।’
उनले निकट भविष्यमा छोरतेन (चैत्य) निर्माण गर्ने मुख्य योजना रहेको बताए । सोका लागि करिब २० लाख रुपैयाँ खर्च हुने भएकाले सम्पूर्णमा सहयोगको लागि उनले अपिल गरेका छन् । रामवेल सामुदायिक वनले छुट्याएर दिएको उक्त गुम्बा महानगरकै पहिचानको रुपमा स्थापित हुने विश्वास गरिएको छ ।