वायु प्रदूषण नियन्त्रण गरौँ

राजधानी काठमाडौँलगायत देशका प्रमुख सहरहरु वायु प्रदूषणको जोखिममा रहेको विभिन्न अध्ययनहरुले पुष्टि गरेका छन् । समग्र प्राणी र मानवलाई बाँच्नका लागि स्वच्छ वायुको आवश्यकता पर्दछ । विषाक्त वायु र फोहोर पानीका कारण दम, मुटु, फोक्सो, आँखा, नाक, कान, घाँटीका समस्या भएका मानिस दिनहुँ थपिँदै गएका छन् । पछिल्लो समय पूर्णआयुसम्म मानिस बाँच्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेका छन् । देशको केन्द्रीय राजधानी काठमाडौँ बढ्दो वायु प्रदूषणका कारण पर्यटकीय गन्तव्य भन्नै नसकिने अवस्थामा पुगिसकेको छ । पर्यटकीय आकर्षक गन्तव्य कायम राख्नका लागि आधारभूत कुरा भनेकै स्वच्छ वायु र सफा खानेपानी नै हो । पछिल्लो समय काठमाडौँ उपत्यकाभित्र बसोबास गर्ने राजधानीवासीको श्वास नै फेर्न नसकिने प्रदूषण र पिउन अयोग्य पानी खानुपर्ने नियति छ । वायु प्रदूषणका कारण मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर परिरहँदा पनि राज्यले प्रदूषण नियन्त्रण गर्न सकिरहेको छैन । वायु प्रदूषण रोक्न गरिएका प्रयासहरु प्रभावकारी हुन नसक्दा राजधानीवासी जोखिमपूर्ण जीवन बाँचिरहेका छन् ।

विभिन्न तथ्यांकका आधारमा राजधानी काठमाडौँलाई विश्वकै प्रदूषित सहरका रुपमा चित्रण गरिएको छ । एसियाका २२ ठूला सहरमध्ये सबैभन्दा प्रदूषित सहर भारतको नयाँदिल्ली मानिन्छ । वायु गुणस्तरको सूचकाङ्कमा काठमाडौँ विश्वको प्रदूषित सहरको सातौँ सूचीमा परेको छ । काठमाडौँको एक्युआई (वायुको गुणस्तर सूचकाङ्क) १७० रहेको एअर क्वालिटी इन्डेक्सले केही समयअघि देखाएको थियो । आइक्युएअरका अनुसार दक्षिण एसियाका अन्य सहरमा पनि उच्च प्रदूषण देखिँदा वायु प्रदूषणको समस्या दक्षिण एसियामै उच्च देखिनु यस क्षेत्रकै चुनौती हो । बढ्दो सहरीकरण, अव्यवस्थित बसोबास र विकासका गतिविधिका कारण वायु प्रदूषणको अवस्था खतरातर्फ गइरहेको छ । वायु प्रदूषणको प्रत्यक्ष प्रभाव मानव स्वास्थ्यमा पर्ने भएकाले कैयौँ मानिसले जटिल स्वास्थ्य समस्या भोग्नुपरेका छ । यसबाट हुने आर्थिक क्षतिको परिणाम पनि अकल्पनीय छ । वायु प्रदूषणको मुख्य कारण सवारी साधनबाट निस्कने धुवाँ र धुलोलाई नै मानिएको छ ।

वायु प्रदूषण न्यूनीकरणका लागि विभिन्न सरकारी र गैरसरकारी निकायले गरेको प्रयास निरर्थक बन्न पुगेको छ । पुराना गाडी वायु प्रदूषण गर्ने अर्को कारक मानिन्छ । गाडीको प्रदूषण जाँच गर्दा आधाभन्दा बढी सवारीसाधन मापदण्डभित्र नपर्नुले यसलाई पुष्टि गर्छ । सरकारले २० वर्ष पुराना सवारी पूर्णरुपमा बन्देज लगाउने निर्णय गरिसकेको छ । पछिल्लो समय इभी गाडीको प्रयोग बढेका कारण वायु प्रदूषण न्यूनीकरणमा टेवा मिल्ने देखिन्छ । बढ्दो सहरीकरण र सवारीसाधनको अस्वाभाविक वृद्धिले गर्दा वायु प्रदूषण बढेकोमा दुईमत छैन । एसियाको प्रदूषित सहरका रुपमा खराब सूचीमा सूचीकृत गरिँदा पनि वायु प्रदूषण नियन्त्रणमा सरकारसँग ठोस कार्यक्रम नहुन दुर्भाग्य हो । सरकारले अविलम्ब वायु प्रदूषण नियन्त्रणका लागि ठोस नीति अवलम्बन गर्नु आवश्यक देखिन्छ ।